Ezgi Işık Şahin
Füruzan’ın birinci sefer 1988 yılında yayımlanan romanı ‘Berlin’in Nar Çiçeği’, yaşlı bir bayanın iç monologları ve geçmişe dönüşleriyle örülü anlatısında gençlik, kadın-erkek ve anne-çocuk alakaları, evlilik, savaş, göçmenlik üzere hususları pek çok boyutuyla ele alırken, bütün bu temaları kadınlık ve yaşlılık olgularının etrafında düğümlemekte.
Frau Elfreide Lemmer, bir köyde doğup büyümüş, evlenince kocasıyla bir arada Berlin’e yerleşmiştir; sessiz yaradılışı ve olgun tabiatıyla örnek bir Alman kadınıdır adeta. İkinci Dünya Savaşı’nın Berlin’inde kocasını savaşa göndermiş, iki çocuğuyla birlikte hayat çabası vermiş, hayatın iniş çıkışlarına onları bütünüyle kavramadan katlanmıştır. Kocası savaştan döndüğünde çok geçmeden ölmüş, oğlu daha sonra çalışmak için Amerika’ya gidip bir daha geri dönmemiş, kızı da evlenip uzaklara gitmiştir ve o vakitten beri yalnız yaşamaktadır. Roman, bütün ömrü kısaca bu türlü özetlenebilecek olan bayanın yaşlandıkça zihninin karmaşıklığını aktarmak ister üzere vakit sıçramalarıyla, iç monologlarla kurulmuştur.
Yetmişli yaşlarının ortasındadır Frau Lemmer, her ne kadar kızı tarafından orta sıra arayıp sorulsa ve “gerektiğince” ilgilenilse de aslında kimi kimsesi olmayan bir bayandır. Yeniden de yalnız bırakılmışlığını yadırgar üzere bir hali yoktur romanın başında, ilerledikçe bunun sebebinin Frau Lemmer’in aslında suskunluğunun gerisinde bâtın bir yalnızlığa alışık olması olduğu anlaşılacaktır.
“Frau Lemmer kalabalıkların içine neredeyse solup gidiveren bir gölge üzere düşüyordu. Tüm varlığı her yerde, güya arasız bir geri çekilme ediminden oluşmuştu. Saydamlaşıp görünmezleşiyordu.
Yalnızlık yaşlı bayanda en somut biçimini almıştı.” (Sf. 105)
Yalnızlığını duyumsamak tabir yerindeyse uyuşmuş bir bölgeye iğne batırmaktan farksızdır yaşlı bayan için. Bu durum, yolu karşı dairesinde oturan Korkmaz Ailesi’yle kesiştiğinde değişecektir. Yegâne yoldaşı olan kuşu Sarah’ı kafesinin tabanında hasta bulduğu akşam, kime gideceğini bilemez halde elinde kuş kafesiyle koridorda öylece dikilirken bulur onu Güldane ile Selman. Kuşun hasta olduğunu öğrenince yaşlı bayanın haline acıyarak onu konutlarına alırlar. Kuşu iyileştirebileceklerini söyleyip Frau Lemmer’e bir tas çorba içiren karı koca yaşlı bayanı şaşkına çevirir, beklemediği bu sıcak karşılamayla adeta donakalır.
O akşam Frau Lemmer’in kalan ömrünü değiştiren, evvelki yaşanmışlıklarına da apayrı bir gözle bakmaya iten bir kırılma anı yaşanır. Güldane, acıkıp ağlayan Ümmühan bebeği emzirip Frau Lemmer’in kucağına bırakıverir. Şimdi altı aylık olan küçük kız yurdundan uzaklarda kaçak göçek, beş yılın akabinde hala sığıntı üzere yaşayan bu emekçi ailesinin konutuna, “bu onmaz kara rengin, boz rengin ortasına” nar çiçeği benzeri açmıştır. Frau Lemmer’in hayatına da misal bir biçimde açacaktır.
“Yaşlı bayan düzgünce görmek için eğildiğinde, emzirmeyi kesen Güldane, bebeği örten kumaşları aralamış, küçük ılık yığını kaldırıp, Frau Lemmer’in kollarına bırakıvermişti.
Yaşlı bayan yürek çırpıntılarıyla tuttuğunu vuruveren tesiriyle o denli şaşkındı ki, taşıdığına inanmazlıkla bakıyordu.” (Sf. 83)
Berlin’in Nar Çiçeği, Füruzan, 204 syf.,Yapı Kredi Yayınları, 2015. Frau Lemmer ile Korkmaz ailesini birbirine bağlayan asıl olgu, her iki tarafın da dışlanmışlığıdır. Korkmaz ailesi bu yabancı ülkede çekirdek ailelerinin etrafında kimliklerini müdafaaya çalışırken Frau Lemmer ise vaktin bir zorunda bırakışıyla geçmişinden uzaklaşmakta, değişiklikleri yadırgamakta ve hasret duyduğu geçmişe hatırlama yoluyla tutunmaya çalışmaktadır. Bir taraf vakit, öteki yer bağlamında dışlanmıştır ve her iki taraf da değişikliğe karşı direnirken içinde yaşadıkları dünyaya ayak uydurmanın zorunluluğuyla yüzleşmektedir.
Nitekim Frau Lemmer’in vakte elinde tutma isteği iki formda ele alınabilir. Birincisi geçmişini yitirme olarak, ikincisi geçmişe ilişkin olanları yitirme olarak. Daha öteki bir değişle birincisinde değişen kendisi, ikincisinde dünyanın geri kalanıdır.
Bir geçmişini yitirme olarak ele alınabilecek yaşlanma olgusu, romanda sıkça işlenir. Çünkü Frau Lemmer için geçmişini yitirmek, gençliğini yitirmektir. Doğup büyüdüğü köyünü, annesini, babasını, birinci aşkını, gençliğinin baharındaki tazeliğini, yaşama karşı duyduğu merakı ve hevesi, evliliğinin birinci vakitlerini adeta kutsayarak anar. Birebir vakitte derisinin tazeliğini, gözlerinin ışıltısını, saçlarının parlaklığını arar aynada. Yani sadece yaşanmışlıkların geride kalması değildir onun için yaşlanmak. Kırışmaktır, hoşluğunu yitirmektir. Savaştan tek kolu kesilmiş halde dönen kocasına karşı içinde beslediği acıma hissiyle uygunca perçinlenen bir kayıpla yüzleşmeye daha o yıllarda başlar. O denli ki güya cinsiyetsizleşmiştir.
Frau Lemmer için değişim, savaşla birlikte gelen her şeydir. O denli ki savaş bitip ortadan uzun yıllar geçse dahi sevmez değişiklikleri. Telefonları, uçakları sevmiyor, “bugünlerde” genç hanımların çok fazla boyandığından yakınıyordur. Üstelik değişen tek şey bunlar da değildir. Vakit geçtikçe çocukları büyümüş, para kederine düşerek uzaklara savrulmuştur. Oğlundan neredeyse yirmi yıldır haber alamamakta, kızının da kendisini sevmediğini düşünmektedir artık, hatta kendisinin de kızını artık pek sevemediğini itiraf eder.
“Hayır, asıl gücüme giden, tahminen de salt analık kıymetimin önemsenmemesidir. Emzirmiştim. Göğüs başlarımın dikilip katılaşmasıyla, küçücük ağızcıklarının içine ezdikleri uç veren pembe etçikten, saldıkları sütümü salmıştım. … Ben çocuklarımı çok sevdim Bay Hermann Lemmer. Korudum, besledim, karışmadım, asık yüz göstermedim.” (Sf. 101)
Frau Lemmer, hasretle andığı, tutunmaya çalıştığı her şeyi Korkmaz Ailesi’nde bulur. Her hafta tatlılar götürür, Ümmühan bebeğe, kendisine Oma demeye başlayan konutun öteki çocukları Âdem ile Kamber’e giysiler örmeye başlar. O denli ki haftanın üç dört gününü Korkmaz ailesinin meskeninde geçirmektedir artık.
Romanın sonlarına gerçek Frau Lemmer’in zihni, anıları uygunca birbirine girer. Yıllar birbirine dolanır, yaşlı bayan daima tıpkı genç kız haliyle ortalarında dolaşır.
Roman boyunca hayatı adeta bir sinema şeridi üzere gözlerinin önünden geçerken, Frau Lemmer, mevte adım adım yaklaşmaktadır. Çocukluğunu, birinci aşkını, giderek kadınlaşmasını, evlenip hoş bir eş, düzgün bir anne olmasını okur, sonra bunları birer birer yitirişine tanıklık ederiz.
“Derler ki kişi kocadıkça geçmişini arar olurmuş. İnanmayın. Ben yirmilerimde geçmişimi özlemeye başlamıştım. Şayet kişi yirmilerinde ihtiyarlayabiliyorsa, bizler nasıl bir utkunun peşindeydik.” (Sf. 77)