Ekonomim’de yer alan habere nazaran, depremzede vilayetlerde istihdamı desteklemeye yönelik ‘brüt taban fiyatın net olarak ödenmesi’ talebi gündeme geldi. İş etraflarından gelen talep kabul edilirse, 11 depremzede kentinde taban fiyat 11 bin 759 liraya yükselecek.
Türkiye iktisadının yüzde 10’unu oluşturan zelzele bölgesindeki 11 vilayette meydana gelen hasarlar, sanayi üretiminde olumsuz tesir yaparken, sarsıntı sebebiyle işgücünün kıymetli kısmının öbür vilayetlere göç etmesi de üretimi aksattı. Bölgedeki patronlar ise üretime devam edebilecek tesislerin eleman azlığı sebebiyle üretimini aksatmaması için, SGK primlerinin belli bir müddet için SGK yerine çalışana ödenmesi talebinde bulunuyorlar.
Depremzede çalışanların fiyat istikametinden desteklenmesi noktasında iktisat idaresinin önünde iki seçenek bulunuyor. Bunlardan bir tanesi ödemelerin taban fiyatın brütü kadarki kısmına ait prim muafiyeti sağlanması istikametinde. Yani yüzde 14’lük SGK primi ve yüzde 1’lik işsizlik sigortası primi alınmayacak.
Asgari fiyat 1 Ocak 2023’ten itibaren geçerli olmak üzere 10.008 lira olarak belirlenmişti. Bundan yüzde 14 SGK primi( 1401 lira), yüzde 1 işsizlik sigortası primi (100 lira) olmak üzere 1501.20 liralık kesinti yapılıyordu. Öteki bir söz ile bu seçenek tercih edilirse, zelzele bölgesindeki bir taban ücretlinin eline 10.008 lira geçecek.
Talep kabul edilirse taban fiyat 11.759 lira olacak
Ancak taban fiyatın patrona maliyeti ise bu fiyat üzerinden yüzde 15.5 patron hissesi (1551 lira) ve yüzde 2 patron işsizlik sigortası primi (200 lira) eklenmesiyle 11.759 lira kesiliyordu. Patronlar çalışanların işyerlerinde kalmasını sağlamak hedefiyle, belli müddetliğine de olsa patronun SGK ve işsizlik sigortası primi hisselerinin da direkt çalışana ödenmesini talep ediyordu. Bu talep kabul edilirse, bölgedeki minimum ücretlinin eline 11.759 lira geçecek. Üzerinde fiyat alanların ise ortadaki fark kadarlık kısmı için muafiyet sağlanacak.
Daha evvel çıkarılan bir OHAL kararnamesi ile sarsıntıda ziyan gören işyerleri için kısa çalışma ödeneği ve nakdi fiyat takviyesi verilmeye başlanmıştı. 22 Şubat tarihli 125 sayılı Kararnameye nazaran yıkılmış yahut ağır hasarlı işyerleri için uygunluk tespiti tamamlanmaksızın kısa çalışma ödeneği verilmesi öngörülmüştü. Zelzele sebebiyle işyeri yıkılan çalışanlara ise günlük 133,44 lira seviyesinde nakdi fiyat dayanağı verilmeye başlanmıştı.
Bölgeden göç edenlerin sayısı 2 milyonu aştı
Evi sarsıntıda hasar görenler, çadırkent yahut konteynerkentlerde yer bulamadıysa, öteki vilayetlere göç ettiler. Resmi bir açıklama yapılmasa da bu durumda göç ederek diğer vilayetlerde AFAD kaydı yaptıranların sayısının 2 milyonu geçtiği tabir ediliyor. Bu durum doğal olarak zelzeleden hasar görmese bile sanayi üretim yerlerinde önemli manada istihdam kaybına yol açtı. Diğer bir söz ile hasarsız olan işyerleri bile eleman yokluğu sebebiyle tam kapasite ile çalışamaz duruma geldi.
Eleman yetersizliği nedeniyle zelzele bölgesindeki sanayi üretiminde aksama yaşanmaması için emekçilerin bölgede kalmalarını cazip hale getirecek formül arayışları kapsamında fiyat takviyesi yanı sıra barınma takviyesinin de verilmesi gerekiyor.
OHAL kapsamında çıkarılan 136 sayılı kararname ile OSB’lerde çalışanların süreksiz barınması gayesiyle konteyner ve prefabrik yapıların kurulumu, altyapısı Sanayi Bakanlığı tarafından kredilendirilmesi veya geri ödemesiz desteklenmesi karara bağlandı.
Asgari fiyatla ilgili daha evvel yapılan düzenlemeyle minimum fiyat ve bunun üzerindeki fiyatların minimum fiyata karşılık gelen kısmı vergi dışı bırakılmıştı. Yani çalışana yapılan ödemenin taban fiyat kadarlık kısmı için gelir vergisi kesintisi yapılmıyordu. Münasebetiyle çalışanlara yönelik bu kapsamda bir takviyeye karar verilmesi halinde, rastgele bir kanunda değişikliğe muhtaçlık olmayacağı için OHAL kapsamında çıkarılacak bir kararname ile bu sorun çözülebilecek. Anayasa’nın ‘Olağanüstü hallerde yönetim’ başlıklı 119. Hususu, fevkalâde hallerde Cumhurbaşkanı, inanılmaz halin gerekli kıldığı bahislerde, 104 üncü unsurun 17. fıkrasının 2. cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi veriyor.
Bu ortada Ankara Sanayi Odası(ASO) Başkanı Seyit Ardıç, deprem bölgesinde istihdam kaybının önlenmesi gayesiyle üyelerinin de takviyesiyle bir “Geçici aksine göç” kampanyası başlatmıştı. Ardıç, İKTİSAT aracılığıyla kamuoyuna duyurduğu kampanya kapsamında, zelzele bölgesindeki sanayicilerin talepleri doğrultusunda Ankara’daki sanayi kuruluşlarının muhtaçlık duyulan elemanları süreksiz müddetle bölgede istihdam edilmesi öngörülüyordu. Sistem, bölgeye gönderilecek çalışanların fiyatları ve barınmaları gönderen patron tarafından karşılanması halinde işleyecek.