Kıbrıs adası ve KKTC’nin sarsıntı riskini pahalandıran Yakın Doğu Üniversitesi’nin uzman akademisyenleri, karşı karşıya olunan zelzele riskinin paniğe neden olacak bir düzeyde olmadığını lakin rehavete kapılmadan yapı stoğunun sarsıntı dirençli hale getirilmesi gerektiği ihtarında bulundu. Uzmanlara nazaran ayrıyeten atılması gereken en kıymetli adımın KKTC’de ilçe bazlı sarsıntı riski haritası oluşturmak olduğu lisana getirildi.
Türkiye‘de yaşanan Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların, kimileri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde de hissedilen artçıları sürüyor. Birtakım zelzele uzmanlarının Kıbrıs ile ilgili medyaya yansıyan sarsıntı öngörüleri ise halkta büyük bir tedirginlik oluşturuyor. Pekala Kıbrıs Adası ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin taşıdığı sarsıntı riskinin gerçek boyutu nedir? Yakın Doğu Üniversitesi’nin sarsıntı konusunda uzman akademisyenleri Üniversite Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Kurt’un moderatörlüğünde bir ortaya gelerek Kıbrıs’ın zelzele gerçeğini masaya yatırdı.
Yakın Doğu Üniversitesi İnşaat ve Etraf Mühendisliği Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hüseyin Gökçekuş, Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Salih Saner ile tıpkı vakitte KKTC Cumhurbaşkanlığı Sarsıntı Komitesi Lideri da olan Üniversitenin Sarsıntı ve Yer Araştırma ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Prof. Dr. Cavit Atalar, adanın taşıdığı zelzele riskini değerlendirirken alınması gereken tedbirler ve yapılması gereken çalışmalar için de yol haritası oluşturdu.
Uzmanlar, en kısa müddette Yakın Doğu Üniversitesi’nde zelzele gündemini merkezine alacak değerli bilimsel etkinlikler düzenleyeceklerini de vurguladı. Bu aktifliklerin birincisi, 8 Mart’ta İrfan Günsel Kongre Merkezi’nde düzenlenecek olan “KKTC’de Sarsıntı Riski ve Yapılması Gerekenler” çalıştayı olacak. Akademisyenler, oda ve birlik liderleri ile sarsıntı uzmanlarını bir ortaya getirecek olan çalıştayın akabinde 18-22 Ekim tarihleri ortasında ise başkanlığını Prof. Dr. Hüseyin Gökçekuş’un yapacağı “Uluslararası Sarsıntı Tehlikesi ve Akdeniz’in Sarsıntı Riski Kongresi”nin ikincisi düzenlenecek.
Kıbrıs’ın sarsıntı gerçeği: Paniğe de rehavete de yer yok
Türkiye‘de 11 kenti etkileyen ana sarsıntılar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde de hissedildi. Lakin Türkiye‘den Akdeniz’e uzanan fay sınırının Kıbrıs adası ile karada kesişmiyor olmasının değerli bir nokta olduğunu söyleyen Prof. Dr. Salih Saner, “Aktif fay haritasında Hatay’dan güneybatıya uzanan bir fay var. Doğuda yer alan bu fay, Kıbrıs’ın 200 kilometre uzağında geçerek, adanın güneyinde karaya 50 kilometre yaklaşıyor. Adanın güneyinde hilal formunda ilerleyen bu yarar meydana gelecek zelzelelerin Kıbrıs’ta büyük bir yıkım oluşturma ihtimali az. Bu fay sınırında meydana gelecek sarsıntılar, Kıbrıs’ta hissedilebilir. Şayet şiddetli ise yıkım da yapabilir lakin bu fayın, ada genelinde en fazla 6.8, KKTC’de ise en fazla 4 büyüklüğünde zelzele üretmesini bekliyorum” değerlendirmesini yaptı.
Fay sınırlarının bir birbirini iten plakaların kesiştikleri sonlarda oluştuğunu söyleyen Prof. Dr. Salih Saner, “Güneyimizdeki Afrika plakası, Kıbrıs’ın da üzerinde bulunduğu Anadolu plakasının altına dalmaktadır. Kıbrıs’ta yaşanabilecek sarsıntılarda Afrika plakasının bu hareketi belirleyicidir. Lakin bu durumun neden olduğu zelzelelerin derinliği epeyce yüksektir” değerlendirmesini yaptı.
Prof. Dr. Cavit Atalar ise Kıbrıs’ın son 130 yıllık tarihinde, 15 yıkıcı sarsıntının olduğunu ve bunlardan en büyüklerinin 1941, 1953, 1995, 1996 ve 1999 yıllarında yaşandığını söyledi. Prof. Dr. Atalar, 1953’te Baf’ta meydana gelen 6.0 ve 6.1 büyüklüğündeki ardışık sarsıntıların bölgede 8 şiddetinde tesir oluştururken Lefkoşa’da bu tesirin 5 düzeyinde hissedildiği bilgisini verdi. “Kıbrıs’ta bugüne kadar kayda geçen en büyük sarsıntı 1996’da meydana gelmiştir ve 6.8 büyüklüğündedir. Mevcut duruma baktığımızda Kıbrıs’ta her an bir zelzele olabilir. Fakat zelzelenin nerede, ne vakit ve ne büyüklükte olacağını evvelce söylemek mümkün değildir. Değerli olan binaların sağlam tabanda sağlam bir formda yapılmasıdır” dedi.
Uzmanların mutabık kaldığı nokta ise Kıbrıs’ın taşıdığı sarsıntı riskinin paniğe neden olacak bir düzeyde olmadığı. Lakin sarsıntılarda yaşanacak yıkımı ve can kaybını asıl belirleyen bahsin yapı güvenliği olduğunu vurgulayan uzmanlar, rehavete kapılmadan sarsıntıya dirençli bir yapılaşmanın sağlanması gerekliliğine vurgu yaptı.
Deprem riski Güney’de daha yüksek
Tarihsel bilgilere bakıldığında Kıbrıs’ı etkileyen en büyük zelzelelerin Limasol ve Baf’ta meydana geldiğini hatırlatan Prof. Dr. Hüseyin Gökçekuş ise “Kıbrıs yayı olarak isimlendirdiğimiz sarsıntı üreten bölge, adanın güneyinde yer alıyor. Münasebetiyle sarsıntı riski Güney’de çok daha yüksektir. Yaşanılacak bir sarsıntıda yıkıcılığı belirleyen temel ögeler, kırılan fayın büyüklüğü, sarsıntının mühleti ve derinliğidir. Lakin bunlar kadar değerli olan bir başka konu da binaların sağlamlığıdır. Hasebiyle yapılması gereken, bir an evvel, KKTC genelinde yapı stokunun zelzele riskinin belirlenmesidir” tabirini kullandı.
Prof. Dr. Salih Saner’in Türkiye AFAD ile MTA’nın fay ve zelzele haritaları ile Kıbrıs’ın tarihî zelzele datalarını bir ortaya getirerek oluşturduğu “Deprem Riski Haritası” da bilhassa Baf ve etrafının en değerli zelzele bölgesi olduğunu ve Güney Kıbrıs’ta sarsıntı riskinin daha ağır olduğunu ortaya koyuyor. Prof. Dr. Cavit Atalar ise “Günümüz sarsıntılarını ve tarihi sarsıntıları göz önünde bulundurduğumuzda Doğu Anadolu fay zonu, Hatay’dan sonra karadan güneye gerçek Suriye, Lübnan ve İsrail’e yanlışsız gitmektedir” tespiti ile bu haritaya itirazını lisana getiriyor.
“KKTC’de ilçe bazlı zelzele riski haritası oluşturulmalı”
Yakın Doğu Üniversitesi’nin sarsıntı uzmanları, Kıbrıs adasının ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin taşıdığı zelzele riskinin belirlenebilmesi için ilçe bazlı sarsıntı riski haritalarının oluşturulması gerektiği noktasında da hemfikir. KKTC’de mikro zonlama çalışmasının bir an evvel yapılması gerektiğini söyleyen Prof. Dr. Cavit Atalar, bölgesel sarsıntı riski haritalarının oluşturulduktan sonra ülkenin taşıdığı zelzele riskinin çok daha gerçekçi bir biçimde değerlendirileceğini söylüyor.
Prof. Dr. Hüseyin Gökçekuş da bölgesel sarsıntı riski haritalarının kıymetine vurgu yaparak, “Bu çalışmanın üniversiteler ve kamunun iş birliğinde, memleketler arası takviye de alınarak yapılması gerekiyor. Farklı alanlardaki pek çok uzmanın bir ortaya gelmesi gereken bu çalışmada, yapı stokunun sarsıntı dayanıklılığı, bölgelerin tabanın özellikleri, faal ve uyuyan fay çizgilerinin belirlenmesi, sismisite tahlilleri kapsamlı bir biçimde tamamlanmalı ve riskli bölgeler belirlenmeli” sözünü kullandı.
Yapı stoku kesinlikle tahlil edilmeli